უთანასწორობა, იდეოლოგია და წესრიგის შეცვლა ამერიკაში

ამერიკის პოლიტიკის დეპოლარიზაცია დამოკიდებულია იმის უკეთ გაგებაზე, თუ რა არის უთანასწორობა და როგორ უკავშირდება ის წარსულისა და აწმყოს იდეოლოგიურ მიმდინარეობებს. კოვიდისა და ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობის ფონზე ვხედავთ, რომ სამოქმედოდ სულ უფრო ნაკლები დრო გვრჩება.

2019 წელს “სითი ჯერნელში” ჰარვარდის პროფესორის, ედვარდ ლ. გლეზერის შესანიშნავი ესე გამოქვეყნდა იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა ვესაუბროთ ორიათასიანების თაობას კაპიტალიზმსა და სოციალიზმზე. გლეზერი გამოკითხვის იმ შედეგებს ეხმაურებოდა, რომელიც სოციალიზმის მზარდ და კაპიტალიზმის სულ უფრო ნაკლებ პოპულარობას აჩვენებდა ბერლინის კედლის დანგრევის შემდეგ დაბადებულთა შორის. ამ თაობას აშკარად ვერ ემახსოვრებოდა “მძიმე” სოციალიზმი.

გლეზერის ახსნა იმ ვარაუდს ეყრდნობოდა, რომ სანახევროდ გაუნათლებელი მემარჯვენე თუ მემარცხენე პროპაგანდისტების გავლენით ასევე სანახევროდ გაუნათლებელ ახალგაზრდებს არასწორი წარმოდგენა შეექმნათ სოციალიზმზე და სინამდვილეში კარგად ვერც კი ხვდებოდნენ, თუ რას ეკითხებოდნენ გამოკითხვისას. ავტორი ასკვნიდა: “ბევრ ახალგაზრდას ჰგონია, რომ ეს უბრალოდ უფრო საყვარელ, უფრო სამართლიან მთავრობას ნიშნავს”. მათ წარმოდგენაში სოციალიზმი არ ასოცირდება სამთავრობო კონტროლსა თუ ბიზნესის წინააღმდეგ მიმართულ პოლიტიკასთან, სავარაუდოდ, სხვაგვარად დაიწყებდნენ ფიქრს, “ეს რომ სცოდნოდათ”. ამგვარად, სოციალიზმი ასოცირებულია ისეთ შედარებით მსუბუქ კომპრომისებთან, როგორიცაა, ვთქვათ, უფრო მაღალი გადასახადი უფრო მეტი მოგებისათვის.

პროფესორი კიდევ ერთ შესაძლო ახსნას გვთავაზობს “ახალი სოციალისტური” აზროვნებისათვის. ამ შემთხვევაში ორიათასიანების თაობის შთაბეჭდილებებს კი აღარ გულისხმობს, არამედ ინტელექტუალი აქტივისტების აზროვნებას. იგი იხსენებს 2018 წელს “ნიუ იორკ ტაიმსში” გამოქვეყნებულ ესეს “ახალი სოციალისტები”, რომელიც ბრუკლინის კოლეჯის პოლიტიკის მკვლევარს, კორი რობინს ეკუთვნის:

“სოციალისტების არგუმენტი კაპიტალიზმის წინააღმდეგ ის კი არაა, რომ იგი გვაღარიბებს, რამედ ის, რომ თავისუფლებას გვართმევს. როდესაც ჩემი კეთილდღეობა შენს ახირებებზეა დამოკიდებული, როდესაც სასიცოცხლოდ აუცილებელი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება ბაზრისადმი დამორჩილებას ითხოვს, ეს თავისუფლება აღარ არის, სხვისი ბრძანებებით ცხოვრებაა. სოციალისტებს სწორედ ამის დასრულება სურთ, რომ აღარავინ იყოს ვალდებული, უფროსს ემსახუროს, გაიღიმოს, რათა უკეთესად გაყიდოს საქონელი და გადარჩენისათვის იმუშაოს”.

გლეზერი შენიშნავს, რომ რობინის “დახასიათებაში არაფერია ნათქვამი “მედიქეიდის” უფრო ხელმისაწვდომ ჯანდაცვის საყოველთაო პროგრამაზე თუ კაპიტალის ზრდასთან დაკავშირებულ გაზრდილ გადასახადებზე. მთლიანად არის ხაზგადასმული ბაზარი და მისი სავარაუდო სისასტიკეები”.

აქ გლეზერი სცდება. რობინი ორიათასიანების თაობის მიერ ბაზრის მიუღებლობაზე ან მის კარიკატურულად აღქმაზე არ საუბრობს.

იდეა, რომ მხოლოდ კაპიტალიზმი, ან უმთავრესად კაპიტალიზმი განაპრობებს იერარქიას ადამიანთა ურთიერთობებში, რა თქმა უნდა, უცნაურია. და კიდევ უფრო უცნაურია ის იდეა, რომ სოციალიზმი ათანასწორებს და ათავისუფლებს. მაშინ იქნებ ოჯახებზეც უარი ვთქვათ, თუ უფროსების თავიდან მოცილება გვინდა. ორიათასიანების თაობის სწრაფვას ნაკლები საერთო აქვს ეკონომიკათან და მეტი, კულტურულ განვითარებასთან. ის პრინციპულად უარყოფს ავტორიტეტს განურჩეველი თანასწორობის მისაღწევად და გამოხატავს უდიდეს სიძულვილს ნებისმიერი რამისადმი, რაც ხელს შეუშლის ექსპრესიული ინდივიდუალიზმის აბსოლუტური უფლებით სარგებლობას. ცხოვრება არასოდეს უნდა იყოს რთული თუ უსიამოვნო და თუ ასეთი გახდა, მაშინ, ცხადია, ვიღაცასა თუ რაღაცას უნდა დაბრალდეს.

2019 წელს, როცა 40 წელი შესრულდა კრისტოფერ ლეშის “ნარცისიზმის კულტურის” გამოქვეყნებიდან, სოციალიზმისაკენ ორიათასიანთა თაობის გადახრამ სწორედ ისეთი ნარცისისტული სახე შეიძინა, როგორზეც ლეში და სხვები წედნენ. თუმცა ნამდვილი ექსპრესიული ინდივიდუალიზმი ვერასოდეს გახდებოდა ასეთი “გაბერილი”, ვერასოდეს დაარღვევდა ნორმალურ ცხოვრებისეულ მოლოდინებს, ის კარნავალური გარემო რომ არა, სიმდიდრის, კეთილდღეობის სხვადასხვა დონეზე რომ ჩნდება. საუკუნის დასაწყისში კი მას ახალი ტექნოლოგიების სულის შემხუთველი რეალობებიც დაემატა. დრამატული მაგალითი აიფონია, რომელიც ბაზარზე 2007 წელს გამოჩნდა, დასავლურმა საზოგადოებამ კი 2012-13 წლებში აიტაცა.

ახლა ბავშვების უმრავლესობა სულაც აღარაა კარგად, ყოველ შემთხვევაში, მდიდარი, პრივილეგირებული ბავშვები. წარმოუდგენლად გაეზარდათ განცდა, რომ იმსახურებენ იმას, რასაც იღებენ, სამუშაო ეთიკაზე კი თითქმის არაფერი იციან. მუდმივად ელოდებიან რაღაცის მიღებას, რადგან ყოველთვის ასე იყო. გასაგები მიზეზებით, ბავშვები ფიქრობენ, რომ თუ შეერთებული შტატების მთავრობა ადამიანებს სულ რაღაცას აძლევს, სოციალური დახმარების ჩეკებს აწვდის მოხუცებსა და უძლურებს, გადასახადებს უხდის და საკვებით უზრუნველყოფს ღარიბებს, სუბსიდიებით ეხმარება ფერმერებსა და შერჩეულ კორპორაციებს და ა.შ., მაშინ მისგან ისეთი აბსტრაქტული რაღაცის მოლოდინიც უნდა გვქონდეს, როგორიც უფლებებია: ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, უფასო განათლების უფლება, უსიამოვნო და შემაშფოთებელი საუბრებისაგან თავდაცვის უფლება… შეერთებული შტატების კონსტიტუციაში კი საპირისპირო რამ წერია, რომ ხალხი აძლევს უფლებებს ფედერალურ სახელმწიფოს, რაც სრულიად გაუგებარია ორიათასიანთა თაობისათვის.

ის ტენდენცია, რომ ახალგაზრდა ამერიკელებს სოციალიზმი “მოსწონთ”, არა, სოციალური მედიის ენა შემთხვევით არ გამომიყენებია; “დამეგობრების” იდეაც ხომ ასეთივე ზედაპირული გახდა, ადამიანური ემოციების მთელ რეპერტუართან ერთად, რაღაც ისეთს ირეკლავს, რასაც ვერც ლეში და ვერც სხვა ვინმე წარმოიდგენდა 1979 წელს.

სოციალიზმმა შესაძლოა იმიტომაც მოიპოვა პოპულარობა ახალგაზრდებს შორის, რომ უფრო დიდი სოციალური იდეა გაჩნდა შეერთებულ შტატებში, სადაც მოსახლეობა უფრო მრავალფეროვანი, უფრო ურბანიზებული, ეკონომიკურად ურთიერთდამოკიდებული გახდა. ამერიკის მოსახლეობა ისეთივე ჰომოგენური არ არის, როგორიც დანიისაა და არც უკიდურესი ნაციონალიზმით გამოირჩევა. როგორც ერი, ახლა ნაკლებ წინააღმდეგობას ვუქმნით უმცირესობებს, ვიდრე მაშინ, როცა ვირჯინიაში, სეგრეგაციის პირობებში ვიზრდებოდი, და ეს ეხება არა მხოლოდ ეთნიკურ და რასობრივ უმცირესობებს, არამედ გენდერულ, სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით გამორჩეულ ჯგუფებსაც.

მინეაპოლისში ჯორჯ ფლოიდის საზარელი მკვლელობა ვერ აბათილებს ამ მტკიცებას. პირიქით, დღევანდელი კომერციული ელექტრონული მედიისათვის დამახასიათებელი გაზვიადების მიუხედავად, ბევრად უფრო მეტი მშვიდობიანი პროტესტი იყო ქვეყანაში, ვიდრე ამბოხი, რომელიც “აქსელერაციონისტული” ანტიფას მიერ უნდა ყოფილიყო პროვოცირებული. ამასთანავე, საპროტესტო გამოსვლების უმრავლესობა არა მხოლოდ მშვიდობიანი იყო, არამედ სხვადასხვა რასის გამაერთიანებელიც.

ცვლილებები, რომელთა მოწმეც გავხდი ცხოვრების მანძილზე, მთლიანობაში ძალიან კარგია. ცხადია, უფრო მეტი სიკეთე, ტოლერანტობა და რასობრივი ურთიერთდახმარება უკეთესი იქნებოდა, მაგრამ ამ კონტექსტში ამაზე საუბარი შორს წაგვიყვანს.

უმწიფარი დემოკრატიის სულისკვეთებისათვის ზედაპირული დასკვნების გამოტანაა დამახასიათებელი: თითქოს თანასწორობა, რომელიც ადამიანის უფლებების კონტექსტში ნიშნავს ღირსების თანასწორობასა და კანონის წინაშე თანასწორობას, “ყველა თვალსაზრისით თანასწორობაა”, ან უნდა იყოს, მატერიალური მდგომარეობის, პოლიტიკური შეხედულებების (მიუხედავად განათლების დონისა)…

სწორედ ამ დოქტრინის მზარდმა გავრცელებამ შეუწყო ხელი სოციალიზმის დამახინჯებულად გაგებას. ეს მართლაც ასეა, მიუხედავად არიერგარდის რეაქციისა, რომლის მოწმენიც რამდენიმე ფრონტზე ვართ და რომლის ყველაზე ოდიოზური ფორმაც ტრამპისტთა ბრძოლაა ამერიკული ექსპერიმენტის საზღვრებში. ახლად დაწყებული “ბინძური თეთრი” ეთნიკური ნაციონალიზმია ის, რამაც პრეზიდენტი ჯორჯ ფლოიდის საქმის პოლიტიზებამდე მიიყვანა, იმედი ჰქონდა, რომ ცეცხლს გააღვივებდა, რითაც თავის საარჩევნო კამპანიას სიმხურვალეს შესძენდა. თუ ვინმე ფიქრობს, რომ ტრამპის მილიტარისტული, პოლარიზაციის გამამძაფრელი პასუხი მხოლოდ მისი ფსიქიკური მდგომარეობის გამოხატულებაა, სათანადოდ ვერ აფასებს მის პოლიტიკურ უნარებს.

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ორიათასიანთა თაობის ეკრანებზე მიჯაჭვულობა ხელს უშლის მათ, ნელა, ყურადღებით დააკავშირონ მოვლენები ერთმანეთთან და საფუძვლიანი ცოდნა მიიღონ აბსტრაქტული თუ რთული თემების შესახებ. ცხადია, აქ პოლიტიკური ფილოსოფიისა და პოლიტიკური ეკონომიკის საკითხებიც იგულისხმება. ასე რომ, სკოლასა თუ უნივერსიტეტში სამოქალაქო განათლების საგანი პროფესიონალურად რომ ესწავლებინათ, ორიათასიანთა თაობის ბევრი წარმომადგენელი მაინც ვერ შეძლებდა იმის გარკვევას, რა იყო, რა არის სინამდვილეში სოციალიზმი და კაპიტალიზმი. ფაქტი, რომ ამერიკის საზოგადოება ისტორიას სერიოზულად არასდროს იღებდა, აქ ვერ დაგვეხმარება.

აი, ამიტომ იყო საჭირო, რომ გამოკითხვისას ფრთხილად დაესვათ კითხვები, თუ სოციალური მეცნიერებისათვის ღირებული მასალის შეგროვება სურდათ. როგორც ყველამ იცის, ვინც კი სტატისტიკას სწავლობდა სოციალური მეცნიერებების დოქტორად გახდომამდე, გამოკითხვამ შესაძლოა ნებისმიერ დასკვნამდე მიგიყვანოს, თუ კითხვებს შესაბამისად დასვამ. იქნებ ზემოთ დასახელებული გამოკითხვის შემთხვევაშიც ასე იყო?

რაც შეეხება წინააღმდეგობის გაწევას “ბაზრისადმი მორჩილებაზე”, ამ საკითხის განხილვისას ეკონომიკას გვერდს ვერ ავუვლით. წვრილი მოვაჭრეების სამყარო, ადამ სმიტის ყაიდის კაპიტალიზმი დიდი ხანია შეცვალა ავანტიურისტული კაპიტალიზმის პლუტოკრატიზებულმა ფორმამ, სხვაგვარი ფინანსური სისტემებით. ერთი სახალისო ვიდეოა, სახელწოდებით: “ორი ძროხა გყავს”, რომელიც მკაფიოდ ასახავს ამ განსხვავებას.

მთხრობელი გულმოდგინედ გვიხსნის, რას ნიშნავს “ორი ძროხის ყოლა” კომუნისტურ, სოციალისტურ, ფაშისტურ და ბიუროკრატიულ გარემოში, ტრადიციულ კაპიტალიზმს კი ასე აღწერს: “ორი ძროხა გყავს. ერთს ყიდი და ხარს ყიდულობ. ნახირი იმატებს და ეკონომიკა იზრდება. მერე ყიდი ამ ყველაფერს და პენსიაზე გადიხარ, შემოსავლით დაიმედებული”. რაც შეეხება ავანტიურისტულ კაპიტალიზმს, ვიდეოს ავტორები მას ასე ახასიათებენ:

“ორი ძროხა გყავს. სამს მიჰყიდი საჯაროდ რეგისტრირებულ შენს კომპანიას, იმ აკრედიტივების გამოყენებით, რომლებსაც სიძე გაგიხსნის ბანკში, შემდეგ სესხის/კაპიტალის გაცვლას ახდენთ შესაბამისი ზოგადი შემოთავაზებით, ისე, რომ შენს ოთხივე ძროხას უკანვე იბრუნებ, ხუთი ძროხისათვის გადასახდელი გადასახადის გაუქმებით. უფლება ექვსი ძროხის რძეზე შუამავლის საშუალებით გადაეცემა კაიმანის კუნძულების კომპანიას, რომელსაც საიდუმლოდ ფლობს მაჟორიტარი აქციონერი. ის კი უფლებას შვიდივე ძროხაზე უკანვე მიჰყიდის შენს რეგისტრირებულ კომპანიას. ყოველწლიურ ანგარიშში ნათქვამია, რომ კომპანიას რვა ძროხა ჰყავს და კიდევ ერთიც შეიძლება ჰყავდეს”.

მხიარული ამბავია, თუმცა იმასაც გვიჩვენებს, როგორ შეიძლება ფინანსური სისტემის მანიპულირება, რომ ანონიმურად მოიპოვო ძალაუფლება ჩვეულებრივ ადამიანებზე, რომლებსაც ჩვეულებრივი სამსახურები აქვთ. ასეთი კაპიტალიზმი მათ ერთგვარად უზღუდავს თავისუფლებას, რადგან შრომის ბაზარი აუცილებლად მახინჯდება. შრომის ბაზრები კი ბოლომდე თავისუფალი არც არასდროს ყოფილა, ფართო აზრით გაგებული ეფექტური ბაზრის ჰიპოთეზა ეკონომიკურ ტექსტებში დარჩა. თუმცა ახალი ტურბო-კაპიტალიზმი ბევრად უფრო უზღუდავს არჩევანს ჩვეულებრივ ადამიანებს ბერკეტების იმ უმცირესობის ხელში ჩაგდებით, ვინც იცის, როგორ უნდა გამოიყენოს სხვადასხვა სტრატეგია, მარკეტინგიდან ლობირებამდე.

ლობირება შემთხვევით არ მიხსენებია. ამერიკის ოქროს ხანად წოდებულ პერიოდში, 1870 წლიდან 1914 წლამდე, სიმდიდრისა და ძალაუფლების კონცენტრაციის გამო წარმოქმნილი გართულებები მთავრობას აიძულებდა, რაღაც მოეხერხებინა “გამდიდრებული ბოროტმოქმედებისათვის” (როგორც თეოდორ რუზველტი უწოდებდა), რაც კიდევ უფრო უარეს შედეგს იძლეოდა. ასეთივეა მთავრობისაგან მხარდაჭერილი რანტიეების საქციელიც, რომელიც საყოველთაოდ იყო მიღებული ამერიკის პოლიტიკურ ეკონომიაში. ეს კარგად ხსნის, რატომ გვაქვს ე.წ. ფასების დაავადება ჯანდაცვის, მშენებლობის, ტრანსპორტირების სფეროებში ბოლო ათწლეულებში.

აი, მთავარი მიზეზიც, რის გამოც უფრო გაღრმავდა უთანასწორობა ზედა და საშუალო ფენებს შორის. ეს იმიტომ არ მომხდარა, რომ საშუალო კლასის შემოსავლის დონე შემცირდა, ამ მითის გაჩენა ან ეკონომიკური მონაცემების სწორად წაკითხვის უუნარობამ განაპირობა, ან იდეოლოგიურმა დაუინტერესებლობამ. ბევრი რამის ფასი, მათ შორის სოციალური მობილობის ინდიკატორებთან დაკავშირებულ განათლების სფეროშიც, უფრო სწრაფად გაიზარდა, ვიდრე შემოსავლის დონე. “ბავშვები” გრძნობენ პლუტოკრატიზებული, ავანტიურისტული კაპიტალიზმის პოლიტიკურად განპირობებულ უსამართლობას, მათ ხომ კაპიტალიზმის მხოლოდ ეს ფორმა უნახავთ. ისინი მეტისმეტად ახალგაზრდები არიან იმისათვის, რომ “მძიმე” სოციალიზმის ცოდვები ახსოვდეთ, გულაგი და სხვა დანარჩენი; ამავე დროს ცოდნა არ ჰყოფნით, რომ დასავლეთ ევროპის სოციალისტური სახელმწიფოების არცთუ სახარბიელო ეკონომიკური მდგომარეობა გაიაზრონ. ჰოდა, რადგან ვერაფერს შეადარებენ სოციალიზმის თავიანთ ზედაპირულ წარმოდგენას, საბაზრო სისტემით მტკივნეული იმედგაცრუების ამარა რჩებიან.

კონტრასტს ისიც აძლიერებს, რომ ორიათასიანთა თაობას ერთობ მოსწონს ზედაპირული და ხშირ შემთხვევაში, უბრალოდ მცდარი რიტორიკა ბერნი სანდერსისა თუ უნივერსიტეტის პროფესორებისა, რომლებსაც წიგნებიდან მიღებული ცოდნით სამყაროს გადარჩენა სურთ. მაგალითად, სანდერსი და რიგითი მემარცხენეები შვედეთს სამაგალითო ქვეყანად, თავიანთ ახდენილ ოცნებად მიიჩნევენ, რაც იმას ნიშნავს, რომ შვედეთში არც ერთს არ უცხოვრია.

შვედეთის პოლიტიკური ეკონომიის დასახასიათებლად ეს ტერმინი გამოგვადგებოდა: ფეოდალურ-კორპორაციული კაპიტალიზმი, რომელიც ზემოდან დაჰყურებს განათლებულ, მაღალი ნდობის მქონე საზოგადოებას. მთავრობა მენეჯერისა და მედიატორის როლს თამაშობს კაპიტალისა და მშრომელთა ინტერესების გადაკვეთისას. უდავოდ არასწორია იდეა, რომ ამგვარი წყობა, რომელიც, სხვათა შორის, ამერიკისას მოგვაგონებს მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ წლებში, შესაძლოა გამოსადეგი აღმოჩნდეს შეერთებული შტატების დღევანდელ სინამდვილეში. მაგრამ “ბავშვებმა” ეს ალბათ არ იციან. მოცემულ გარემოებებში ისიც კი საკვირველია, ორიათასიანთა თაობის რომელიმე წარმომადგენელი კაპიტალიზმს კეთილ სიტყვას თუ შეაწევს.

რაც შეეხება უმცირესობების სოციალურ და მორალურ ჩართულობას ამერიკის სოციალურ იდეასა და იდეალებში, ბოლო 70 წლის განმავლობაში მისი ტრაექტორია მეტ-ნაკლებად სწორი იყო. თუმცა აქაც, როგორც სხვა შემთხვევებში, შეიძლება მეტისმეტად შორს წავიდეთ. ყველამ, ვისაც კი უნივერსიტეტში სტატისტიკის საფუძვლები უსწავლია, იცის, რას ნიშნავს პირველი ტიპისა და მეორე ტიპის შეცდომები. უფრო ლამაზად რომ ვთქვათ, ჯეიმს თერბერის სიტყვებით: “შეიძლება წინ გადაიხარო და სახით დაასკდე მიწას, ან უკან გადაიხარო მეტისმეტად და ზურგით დაეცე”.

ეს აზრი ახალი არ არის, ბერძნებიდან მოდის, რაც მას პოლიტიკური სიბრძნის ძველისძველ სამკაულად აქცევს. პლატონის “სახელმწიფოს” მეშვიდე წიგნში ამას სოკრატე ამბობს და ეს ის იშვიათი შემთხვევაა, როცა პლატონსა და არისტოტელეს ბევრი არაფერი აშორებს ერთმანეთისაგან. სოკრატე ამტკიცებს, რომ ყოველ რეჟიმს აქვს მთავარი მიზანი და სწორედ მისადმი წრეგადასული მსახურებაა ის, რაც საბოლოოდ ღუპავს და არა, ერთგულების ნაკლებობა. ასეა დემოკრატიაშიც, მეტისმეტი თავისუფლება ანადგურებს სამოქალაქო წესრიგსა და საზოგადოებრივ ნდობას, საბოლოოდ კი ძლიერი ხელის, ტირანის, სურვილს აჩენს, რომელიც წესრიგის აღდგენას შეძლებდა.

ძნელად თუ მიაგნებ იმის უკეთეს აღწერას, რაც ამერიკის პოლიტიკურ კულტურას დაემართა ბოლო ათწლეულებში. განმანათლებლებს ღრმად სწამდათ, რომ საზოგადოების ყველა წევრი თანასწორია კანონის წინაშე და რომ ყველას აქვს ფუნდამენტური ღირსება. ამერიკულ კულტურაში ეს ითარგმნა, როგორც თანაბარი შესაძლებლობების პრინციპი, რაც მკვეთრად უპირისპირდებოდა მე-18 საუკუნის ევროპაში მიღებულ ნორმებს. იქ დინასტიას, არისტოკრატიას, ფეოდალიზმის ხანიდან მომდინარე კლასობრივ დაყოფას ჰქონდა მნიშვნელობა, ეკლესია კი არსებული ნორმების ლეგიტიმაციას ახდენდა. გამანათლებლობის ინოვაცია პოლიტიკურ ფილოსოფიაში სრულიად რევოლუციური რამ იყო მე-18 საუკუნის ბოლო მეოთხედისათვის.

მაგრამ წარმატებას ხშირად მოჰყვება წარუმატებლობა და ადამიანთა უფლებების დამცველთა ზემოთ ნახსენები მოძრაობის, 70-იან წლებში ფემინისტების აღმასვლის ფონზე თანაბარი შესაძლებლობების, ფუნდამენტური ღირსებისა და კანონის წინაშე თანასწორობის იდეები რაღაც სხვად იქცა. შეიცვალა მთავარი კონცეფცია იმისა, თუ რისკენ ისწრაფვის დემოკრატიული პოლიტიკა. ამერიკის პოლიტიკა და სამართალი აღარ იყო აღქმული იმ საშუალებად, რომელსაც ინტერესთა კონფლიქტის მოგვარება შეეძლო, ისევე, როგორც საზოგადოების ყურადღების მიპყრობა უფრო მეტი თანასწორობის მიღწევის მიზნისაკენ. ეს სპეციფიკური სიკეთე, რომელიც ქვეყანაში უნდა გაჩენილიყო, თითქმის განუსაზღვრელი სიკეთეა და მარცხი ყველაფრით შეიძლება გამართლებულიყო, ნებისმიერი სიტუაციით, რაც დაშორებული იქნებოდა იდელურისაგან. აი, გადაჭარბების, გაუწონასწორებლობის, წინდაუხედავობის ფორმულაც უმწიფრად იდეალისტურ კულტურულ კონტექსტში.

დროთა განმავლობაში იდეალურად თანასწორი უფლებები, რომლებიც თანაბრად უნდა ჰქონოდა ყველას, ფერისა და სქესის განურჩევლად, გარკვეული ნიშნით გამორჩეული ჯგუფებისათვის განსაკუთრებულ უფლებებად გადაიქცა. აქაც გადაჭარბებამ ითამაშა დიდი როლი: მეტისმეტი ყურადღება მიექცა განსხვავებულობას, მსხვერპლთა წამებას და შედეგად, ამერიკის დემოკრატიული საზოგადოება ურთიერთმოქიშპე ნაწილებად დაიყო. ამ გადაჭარბების მიზეზი ისიც იყო, რომ დეტერმინისტული, მატერიალისტური, მარქსოიდური აზროვნება შეერია სოციოლოგიასა და სხვა აკადემიურ დისციპლინებს. ცნებები “სტრუქტურული ძალადობა” და “თეთრკანიანის პრივილეგია” კარგად ხსნიდა, რატომ არ იყო მათში მოაზრებული არც ერთი ადამიანი პასუხისმგებელი ნებისმიერ არასწორ, შეუსაბამო საქციელზე. ამ ტრანსფორმაციას დიდად დაეხმარა თერაპიული მეტაფორის ტრიუმფი, როგორც ფილიპ რიფმა იწინასწარმეტყველა 1966 წელს, მასთან ერთად კი, ტრადიციული რელიგიური აზროვნების რღევევა.

შემდეგ ასე განვითარდა მოვლენები (რაც გარდაუვალი იყო): რადგან არავინ არის პასუხისმგებელი საკუთარ ნაკლზე, მაშინაც კი, თუ ეს სხვებზე უარყოფითად აისახება, გამოდის, რომ არავინ უნდა იტანჯოს, არავინ უნდა აღმოჩნდეს არახელსაყრელ სიტუაციაში. ზოგიერთის ცხელმა თავმა კი ეს ისე გაიგო, თითქოს უპირატესობითაც არავინ უნდა ისარგებლოს, რადგანაც ცხოვრებაში წარმატება ყოველთვის რაღაც ფორმით უკავშირდება იღბალსა თუ ექსპლუატაციას და არა, დამსახურებასა თუ ხასიათს. აქედან კი შორი არ არის იმ აზრამდე, რომ შესაძლებლობების თანასწორობა უნდა ჩანაცვლდეს მდგომარეობისა თუ შედეგის თანასწორობით. და თუ ამ დაშვებას დენაციონალიზაციას დაუქვემდებარებთ, რაც სულ უფრო პოპულარული ხდება მემარცხენე ორიათასიანელებში, მიიღებთ, მაგალითად, ღია საზღვრების იდეის ბუნებრივ დაცვას.

აქვე შევნიშნავ, რომ აფროამერიკელების მიმართ არსებული ფანატიზმის მძიმე მემკვიდრეობის აღრევა თეთრკანიანთა რასიზმის სხვა მსხვერპლთა შემთხვევებთან, შავკანიანების გამოყვანა ათიდან ერთ “მარგინალიზებულ” ჯგუფად ყოველთვის არასწორად, უსაფუძვლოდ და უსარგებლოდ მეჩვენებოდა. ეს აღრევა სერიოზულად დაიწყო 1970-იანი წლების დასაწყისში რადიკალურ ფემინიზმთან ერთად და მართალია, “ჩარგული” შავკანიანებისა და “ჩაგრული” ქალების ანალოგიას არც არასდროს ჰქონია დიდი აზრი, მაგრამ მაინც ფართოდ გავრცელდა მას შემდეგ.

აფროამერიკელების გამოცდილება სრულიად გამორჩეულია, არც ერთი სხვა ჯგუფის გამოცდილებას არ ჰგავს ამერიკის ისტორიაში. არც ერთ სხვა ჯგუფს არ დაუწყია ამერიკაში მოგზაურობა, როგორც მოძრავ ქონებად მიჩნეული ობიექტების სიმრავლეს. არც ერთი სხვა ჯგუფის ოჯახები არ გაუყვიათ შუაზე და არც მთელი თაობები დაუტოვებიათ უწიგნურად. არც ერთი სხვა ჯგუფის კაცები სისტემატურად არ მიუყვანიათ სქესობრივ უძლურებამდე. ასე რომ, მორალურად გაუმართლებელია აფროამერიკელების გამოცდილების გაბანალურება სხვების გამოცდილებებთან აღრევით. სწორედ ეს მცდელობა და ამ დროს მიღწეული ერთგვარი წარმატება იქნებოდა ნამდვილი განსაზღვრება თეთრკანიანთა პრივილეგიისა. რა სითავხედეა!

21-ე საუკუნის მეორე ათწლეულის დასასრულის ამერიკული პოლიტიკური კულტურის ფუნდამენტური პოლარიზაციის აღწერა ასეც შეიძლებოდა, პოსტმოდერნულ ეპისტემოლოგიაზე დაფუძნებული “ახალი სოციალისტური” იდეოლოგიური კატეხიზმოს დაპირისპირებით იმასთან, რისი გადალახვაც მას სურს, სახელდობრ, ადამიანის სოციალური შესაძლებლობის შედარებით ზომიერ ხედვასთან, რომელიც შოტლანდიურ განმანათლებლობას უკავშირდება. ბუნებისა და აღზრდის ძველი დიქოტომია აქ მეტად გამოსადეგი იქნება ნიადაგის მოსამზადებლად.

“ახალ სოციალისტებს”, მოდი, ასე ვუწოდოთ, სწამთ, რომ აღზრდა, სოციალურ-პოლიტიკური გარემოს მსგავსად, ციხეა, სადაც არანაირი მანევრისათვის ადგილი აღარ რჩება, რადგან ის მთლიანად დაფარულია მდიდართა და ძალაუფლების მქონეთა “ჰეგემონური ნარატივებით”; ამ დროს კი ბუნება ღიაა ფორმადქმნადობისათვის. “ძველ განმანათლებლებს” კი, მოდი, ისინი ასე მოვიხსენიოთ, საპირისპირო რამ სწამთ. აღზრდა, სოციო-პოლიტიკური გარემო ერთგვარი სამოქმედო სივრცეა, რომელიც რეაგირებს ადამიანის ქმედებებზე, ამ ქმედებების გამოისობით მოძრაობს, ხანდახან ნელა, მაგრამ მაინც იხაზება თაღი, რომლის წვერიც მიმართულია უფრო დიდი სამართლიანობისა და ტოლერანტობისაკენ. მეორე მხრივ კი, ბუნება ციხეზე მეტია: ბიოლოგია ბედისწერა არ არის, მაგრამ საზღვრებს უწესებს შესაძლებელს.

ამგვარად, ძველ განმანათლებლობაში ადამიანები თანასწორნი არიან კანონის წინაშე, რაც თავისთავად გულისხმობს პოლიციის მიერ ყველა მოქალაქისადმი თანასწორად მოპყრობას, არა იმიტომ, რომ ისინი ბუნებრივად არიან თანასწორნი, არამედ სწორედ იმიტომ, რომ, არ არიან. ადამიანები აშკარად არ არიან თანასწორნი ტექნიკური უნარებისა და მოხერხებულობის, წიგნიერების, იუმორის გრძნობისა და მახვილგონიერების, ფიზიკური სილამაზის, არტისტული და მუსიკალური ნიჭის, სპორტული ოსტატობის მიხედვით, ასევე ჯანმრთელობის მდგომარეობის, ემოციური ინტელექტისა და კიდევ უამრავი სხვა რამის მიხედვით. ამ ბუნებრივი განსხვავებების მიუხედავად, კანონი განმსაზღვრელია სამართლიანობისა და ღირსებისა. ახალი სოციალისტების წარმოდგენით კი, ადამიანები ბუნებრივად არიან თანასწორნი, მაგრამ ფაქტობრივად, არა კანონის წინაშე, რადგან კანონი დაუმსახურებელი კლასობრივი პრივილეგიების დამახინჯებული ინსტრუმენტია, რომელიც ხარბ ელიტას აქვს მიტაცებული.

უკიდურესობებად აღსაქმელ არც ერთ ამ პოზიციას არა აქვს დიდი აზრი. სოციო-პოლიტიკური გარემო ძნელად თუ ჩაითვლება უსაზღვროდ ღიად; კონსტრუქტივიზმი რეალური კია, მაგრამ ყველაფერ ბიოლოგიურს არ მიემართება. გაუმართლებელი და არაკეთილგონივრულია იმის მტკიცება, რომ კონსტრუქტივიზმი პრაქტიკულად შეუზღუდავად მოქმედებს ადამიანის შინაგან ბუნებასთან მიმართებით და ვერაფერს უხერხებს სოციალურ/ეკოლოგიურ აღზრდას: თუ ვინმეს ადამიანების შეცვლა, “ახალი ადამიანის” შექმნა შეუძლია, მაშინ ამ ყველაფერს როგორ არ ექნება გავლენა მთელ სოციო-პოლიტიკურ გარემოზე? ცხადია, არც ერთი გონიერი ადამიანი არ გაიზიარებს მეორე პოზიციის უკიდურესობამდე მისულ ვერსიასაც. მაგრამ იდეოლოგიური აზროვნება სულაც არ გულისხმობს გონიერებას.

ვერაფერს შეასმენ სიფიცხის შესახებ სოკრატესა და არისტოტელეს გაფრთხილებებიდან. და არც არის აუცილებელი, რომ ლოგიკურად თანმიმდევრული იყოს. მხოლოდ ის ევალება, რომ უკიდურესად შთამაგონებელი იყოს, ემოციური ზემოქმედების უნარი ჰქონდეს, მტრები მწარედ წყევლოს და ისეთი სიმარტივით გამოირჩეოდეს, რომ მასების ყურადღების მიპყრობა არ გაუჭირდეს.

მაგრამ ცოდნა ხომ დემოკრატიული არ არის, მის შესაძენად მუშაობაა საჭირო. ამგვარად, ორათასიანთა პრობლემის სათავეც ცხადი ხდება. ფილოსოფია და ისტორია მეტ-ნაკლებად უნდა იცოდე, რომ პოლიტიკური დისკურსის ლექსიკონში გარკვევა შეძლო. მაგრამ თუ განურჩეველი ეგალიტარიანიზმის სამყაროში ყველას აზრს თანაბარი ღირებულება აქვს, მაშინ ცოდნა სულაც აღარ არის საჭირო. შეგიძლია სხვისი აზრები გაიმეორო, სინამდვილეში ბევრს არც აქვს პოლიტიკური იდეები, უფრო ისეა, რომ ვიღაცების პოლიტიკურ იდეებს “ჰყავთ” ადამიანები. არანაირი ანალიზი არ ხდება. აი, ამიტომაა, რომ ამდენს ლაპარაკობენ საძინებლებსა თუ ბარებში კაპიტალიზმზე, სოციალიზმზე, უთანასწორობაზე და ეს ყველაფერი ქარის ნაყვაა. იშვიათად თუ იცის ვინმემ, რას ნიშნავს ეს სიტყვები და საიდან მოდის. თუ იმ უთანხმოების არსს ჩავუღრმავდებით, ახალ სოციალიზმსა და ძველ განმანათებლობას შორის რომ არის, მკაფიოდ დავინახავთ კავშირს უთანასწორობის ორ იდეალურ ტიპს შორის, სოციალისტური იდეოლოგიის ორ ტიპს შორის და კაპიტალისტური იდეოლოგიის ორ ტიპს შორის.

განმანათლებლისათვის ორი სახის უთანასწორობა არსებობს: ბუნებრივი და ხელოვნური. ბუნებრივი უთანასწორობა დაკავშირებულია “ნიჭისა და ღირსების ბუნებრივ გამოვლინებასთან”, როგორც ჯეფერსონმა მისწერა ადამსს. ნებისმიერი, ვინც ამას არ აღიარებს, უბრალოდ ცდება. საზოგადოება ყოველთვის ანიჭებს უპირატესობას ამა თუ იმ ადამიანურ უნარ-ჩვევებსა და მიდრეკილებებს, რაც ადამიანებს სხვადასხვაგვარად ყოფს. ვიმეორებ: ჩვენ ვიცავთ თანასწორობის პრინციპს კანონის წინაშე არა იმიტომ, რომ ადამიანები თანასწორნი არიან, არამედ სწორედ იმიტომ, რომ არ არიან. ხელოვნური უთანასწორობა პლუტოკრატიის, კორუფციისა და “უძრავი” სისტემების შედეგია.

უთანასწორობის ამ ორ ტიპს ორგვარი სოციალიზმი შეესაბამება: რბილი/კეთილგონივრული და მძიმე/უტოპიური. კეთილგონივრული სოციალიზმი ხვდება, რომ ჩვენ ვერასდროს გავთავისუფლდებით ბუნებრივი უთანასწორობისაგან და ეს არც უნდა გვინდოდეს, მაგრამ უნდა შევამციროთ, სრულად თუ ვერ აღმოვფხვრით, ხელოვნური უთანასწორობა. წვრილ მოვაჭრეთა ბაზრის კაპიტალიზმი ავლენს, თუ თავად არ წარმოქმნის, ბუნებრივ უთანასწორობას; კორპორაციული, ავანტიურისტული კაპიტალიზმი კი ამახინჯებს არსებულ ბაზრებს და ახლებურ ბაზრებს აყალიბებს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს ხელოვნურ უთანასწორობას.

კეთილგონივრულ სოციალიზმს, უმთავრესად ევროპული სოციალ-დემოკრატიის ფორმით გამოხატულს, პროდუქციის დისტრიბუციის კოლექტივიზაცია თუ სოციალიზაცია ადარდებს და არა წარმოების საშუალებები; ხელოვნური უთანასწორობის შემცირებას კი “პოსტვაჭრული” კაპიტალიზმის რეგულაციის გზით ცდილობს. ნაკლებად საჩქაროა წვრილ მოვაჭრეთა კაპიტალიზმის რეგულირება, რადგან ძალთა გადანაწილება და ინფორმაცის არასაკმარისი გამჭვირვლობა “უხილავ ხელს” მეტ-ნაკლებად ასატანად მუშაობის საშუალებას აძლევს. კეთილგონივრული სოციალიზმი თავისი არსით ფუნდამენტურად რეფორმისტულია და არა რევოლუციური, და მშვენივრად თავსდება დემოკრატიის პოლიტიკურ ჩარჩოში. ის ასევე გამოირჩევა მოთმინებით და სწამს, რომ განათლება გადამწყვეტ როლს თამაშობს მორალური/პოლიტიკური პროგრესის გზაზე. სავარაუდოდ, ეს პროგრესია, რაც საშუალებას აძლევს “რბილ” სოციალისტებს, დაარწმუნონ დემოკრატიული უმრავლესობები და ხელისუფლების სათავეში მოვიდნენ.

უტოპიური სოციალიზმი უარყოფს, რომ ბუნებრივი უთანასწორობა არსებობს. მას წარმოების საშუალებების კოლექტივიზაცია სურს, რათა აღარ არსებობდეს მოგება, კლასობრივი განსხვავებები და აქედან გამომდინარე, ყოველგვარი უთანასწორობაც. რადგან შეუძლებელია ადამიანებმა ისევ ღატაკ მონადირე-შემგროვებლებივით იცხოვრონ, უტოპიური სოციალიზმი აუცილებლად მიმართავს “ტვინების რეცხვას” და კლასობრივ გენოციდსაც კი, როგორც წითელი კჰმერების შემთხვევაში მოხდა. ეს რეფორმა კი არა, შურისძიება და რევოლუციაა, რაც დემოკრატიულ ჩარჩოში ვერაფრით მოთავდება.

ამ აზრით, უტოპიური სოციალიზმი რელიგიურ სისტემად უფრო წარმოგვიდგება, ვიდრე რაღაც ისეთად, რაც ოდნავ მაინც ჰგავს ლიბერალურ პოლიტიკურ იდეალს. მას არ სწამს განათლებისა და ადამიანის თანდათანობითი პროგრესისა და ცდილობს, თავისი რწმენა თავზე მოახვიოს უმრავლესობას. ამგვარად, ძალადობრივი მეთოდებით გამორჩეული უტოპიური სოციალიზმი ყოველთვის ჭამს თავისსავე შვილებს და სხვებსაც, როგორც ეს საფრანგეთის რევოლუციის დროს მოხდა.

ეს განსხვავებები დღესაც მნიშვნელოვანია შეერთებულ შტატებში მიმდინარე სოციალური არეულობების გასაგებად. “ახალი სოციალისტების” იდეოლოგია ამტკიცებს, რომ ყველა განურჩევლად თანასწორია, რაც ნიშნავს, რომ უთანასწორობა, რომელსაც აფროამერიკელები განიცდიან, რასიზმისა და მცდარი წინასწარი განწყობის შედეგია. სამწუხაროდ, საქმე ბევრად უფრო რთულადაა.

რა თქმა უნდა, ამერიკაში ჯერ კიდევ არის კანის ფერზე დამყარებული რასიზმი, მაგრამ არის ისიც, რასაც სოციოლოგები სტრუქტურულ მიკერძოებად განიხილავენ, რაც შესაძლოა ძველი რასისტული დამოკიდებულებებიდან მომდინარეობდეს, თუმცა მათთან ცნობიერი კავშირი აღარ ჰქონდეს. კარგი მაგალითია ზონების გამოყოფა ქალაქებში, უსიტყვო შეთანხმება გეტოების საზღვრებზე, სადაც მათი მკვიდრნი არიან გამოკეტილნი. ალბათ უფრო მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ საჯარო სკოლების ბიუჯეტები ჯერ კიდევ დამოკიდებულია ქონების გადასახადებზე, რაც ღარიბი ბავშვებისათვის უთანასწორო საგანმანათლებლო შესაძლებლობებს ნიშნავს. შესაძლოა არ მოგვწონდეს გარეუბნების ლეგალური ფიქციები, უძრავი ქონების მაგნატები და უსულო იურისტები, რომლებიც მათ ბრძანებებს ასრულებენ, მაგრამ ეს მაინც არ აქცევს ყველა მათგანს აშკარა, პირზე დუჟმომდგარ რასისტად.

ჩვენ პატიოსნად და გულმოდგინედ უნდა მოვაშოროთ ის ბარიერები, რომლებიც აფრიამერიკელთა თანაბარ შესაძლებლობებს ეღობება წინ. მათ 1680 წლიდან აგებდნენ და ის მოლოდინი, რომ სამოქალაქო ომის შემდეგ რამდენიმე საკონსტიტუციო შესწორება, სამოციანების ადამიანთა უფლებების დამცველი კანონები და ცოტა ხელის გამოღება საკმარისი იქნებოდა ყველაფრის გამოსასწორებლად, ყოველთვის დიდ გულუბრყვილობას ნიშნავდა. ვიცი, წინააღმდეგობრივად გაიჟღერებს, თუ ვიტყვი, რომ ბოლო ათწლეულებში ჩვენთან არც ისე ცუდადაა საქმე, მიუხედავად მთავრობის მცდელობების სამარცხვინო წარუმატებლობისა, და მაინც, ბევრ შემთხვევაში ჯერ კიდევ ძალიან ცუდი მდგომარეობა გვაქვს. როგორც უნდა ისმოდეს, სიმართლე ესაა. ყველაფერი კი ძალიან რთულადაა.

კაპიტალისტური აზროვნების შემთხვევაშიც გამოიყოფა კეთილგონივრული და უტოპიური ფორმები. კეთილგონივრული ფორმები გულისხმობს პოლიტიკური ჩარჩოსა და რეგულაციების საჭიროებას; აცნობიერებს, რომ ფული არსებობს მხოლოდ იმიტომ, რომ მას მთავრობა ქმნის და მის ღირებულებაზე პასუხისმგებლობას იღებს. ლიბერტარიანულ იდეოლოგიას კი ამის არ სწამს. მისი წარმოდგენით, მიწოდებისა და მოთხოვნის “კანონები” პოლიტიკისაგან დამოუკიდებელია, რომ ისინი ერთ დღესაც ციდან ჩამოვარდა, სამოთხიდან გამოძევების პირველივე კვირაში, და რომ მათი ონტოლოგიური სტატუსი ბუნებრივი შერჩევის “კანონებისას” უთანაბრდება.

უტოპიური სოციალიზმიც და უტოპიური კაპიტალიზმიც იდეოლოგიური აზროვნების ფორმებია, ტრანსემპირიკული, რწმენაზე დაფუძნებული სისტემები. ორივე “პოლიტიკური თეოლოგიაა”.

ისინი თავისთავად უპირისპირდებიან სოკრატეს ზომიერებასა და გაწონასწორებულობას. თუმცა განსხვავებული ხასიათი და ტაქტიკა აქვთ. ორივე თანაბრად დოგმატურია, მაგრამ “ნულოვან ტოლერანტობაში” თუ უტოპიური მემარცხენეები ყოველგვარი უთანხმოების სრულად აღმოფხვრას გულისხმობენ, უტოპიური მემარჯვენეები უბრალოდ იგნორირებას არჩევენ.

კეთილგონივრული სოციალიზმი და კეთილგონივრული კაპიტალიზმიც შეიძლება ერთგვარი იდეოლოგიისა და რწმენის მატარებელნი იყვნენ, მაგრამ ორივეს ბევრად უფრო ლიბერალური ხასიათი აქვს, რომელიც უპირატესობას ანიჭებს თავმდაბლობას, შემწყნარებლობას, მოთმინებას, მგრძნობელობას დებატების დროსა თუ სიძნელეებთან გამკლავებისას.

უტოპიური სოციალისტების სტრატეგიული იმპულსი ავტორიტარიზმისაკენ იხრება. ვისაც არ აღმოუჩენია ეს იმპულსი ამერიკაში სოციალური სამართლიანობისათვის მებრძოლთა პოლიტკორექტულ ენობრივ კოდებში, პერფორმატიულ საქციელში და იმათ “საცოდავებად” მოხსენიებაში, ვინც შესაძლოა არ ეთანხმებოდნენ, მას სათანადო ყურადღება არ გამოუჩენია. ისინი მუდმივად გაზრდიან სახელმწიფოს ძალაუფლებას, თუ ეს ძალაუფლება მათ ხელში იქნება. ზოგს სჯერა, რომ დემოკრატიის საზღვრებში უნდა იბრძოლოს ძალაუფლებისათვის, სხვებს არ სჯერათ, რომ დემოკრატიის საზღვრები ნამდვილად არსებობს; და არც ერთს არ სჯერა ნებისმიერ გარემოებებში მოპოვებული ძალაუფლების დაბრუნებისა.

ლიბერტარიანიზმის სტრატეგიული იმპულსი კი სახელმწიფოს ნგრევაა. ის ისეთი რადიკალური ინდივიდუალიზმისაკენ იხრება, რომ თავად სიტყვა “საზოგადოება” ხდება დასაცინი. თუ რევოლუციის თეორია აქვს, იმ დაშვებით, რომ არსებული მსუბუქი უწესრიგობის რადიკალური დეკონსტრუქცია საბოლოოდ სწორ წესრიგს შექმნის კაცობრიობისათვის. ეს კი რა უნდა იყოს, არ ვიცით, რადგან ასეთი საწყისი პოზიცია არასდროს ყოფილა. ლიბერტარიანელების უმრავლესობა აინ რენდის სტილით შეთხზული უხარისხო ფანტაზიებით კმაყოფილდება.

იდეოლოგიურ რადიკალიზმს გზიდან გადახვევაც სჩვევია. ანარქიტებიც უარყოფენ ბუნებრივ და ხელოვნურ უთანასწორობას შორის ნებისმიერი განსხვავების არსებობას, ისევე, როგორც უტოპიური სოციალისტები. მათსავით ვერ იტანენ არსებულ პირობებს, მაგრამ ამავე დროს არც დიდი ავტორიტარული სახელმწიფოსადმი მათ სიყვარულს იწონებენ. სახელმწიფო ძალაუფლების კონცენტრაცია კი უტოპისტი კაპიტალისტებივით სძულთ, მაგრამ არ აღაფრთოვანებთ ამ უკანასკნელთა ჰიპერინდივიდუალიზმი და ცივსისხლიანი მატერიალიზმი.

ყველაფერი მარტივდება, თუ საქმეს ასე მივუდგებით. თუ კულტურა და ისტორია შეგვიძლია ფრჩილებში მოვათავსოთ წმინდა ევრისტიკული მიზნებისათვის, რეალურად არსებული პრობლემების გადაჭრისას მათი უგულებელყოფა აღარ გამოგვივა. კიდევ ერთხელ გავამარტივებ ყველაფერს და საილუსტრაციოდ მხოლოდ ორ გზას განვიხილავ.

პირველი: თეორიულად ადვილია განსხვავების დანახვა ბუნებრივ და ხელოვნურ/სტრუქტურულ უთანასწორობას შორის, მაგრამ როგორც ზემოთ დავინახეთ აფროამერიკელთა ტვირთზე მსჯელობისას, რთულია ასეთი განსხვავებების დანახვა არსებულ სოციალურ წესრიგში. რატომ არის ვიღაც უმუშევარი, ქალების აბუჩად ამგდები, უმაქნისი მშობელი და წყალწაღებული ნარკომანი? იმიტომ, რომ ის ასეთად “სტრუქტურულმა ძალადობამ” აქცია, რომელსაც ვერაფერს უხერხებდა, თუ იმიტომ, რომ ჯიუტია და კეთილ რჩევებს ყურს არ უგდებდა, თუ ამ ორივეს კომბინციაა სიმართლე? რომ გვეკითხა, თავად ის ამ მესამისაკენ გადაიხრებოდა.

მეორე: ადვილია ხელაღებით საუბარი უკიდურესად გაზრდილი ძალაუფლების შესაძლო მიტაცებაზე, სახელმწიფოს ვიგულისხმებთ, მეგაკორპორაციას თუ ამ ორის რაღაც უცნაურ სინთეზს, მაგრამ რთულია, ვთქვათ, სად უნდა დაწესდეს საზღვრები შეერთებული შტატებისათვის, ან ნებისმიერი სახელმწიფოსათვის კონკურენტულ საერთაშორისო გარემოში.

არის გარდაუვალი კომპრომისებიც. თუ ამერიკელებს სურთ, რომ ახალი, პოსტ-კოვიდური ხანის გლობალურ რეკონსტრუქციაში სათანადოდ იყვნენ ჩართულნი, მაშინ უნდა დაუშვან, რომ ძალაუფლების მასობრივი კონცენტრაცია გაგრძელდება და ალბათ გაიზრდება კიდეც. ნეო-ჯეფერსონული ამერიკული პოლიტიკური წესრიგი წარმატებით ვერ გაუწევს კონკურენციას ჯერ კიდევ ლენინისტურ ჩინეთს. თუ ამერიკელებს ურჩევნიათ, შეცვლილ გარემოებებში დაუბრუნდნენ მე-18 საუკუნის დასასრულის ლიბერალურ ხედვას, მაშინ უნდა გააცნობიერონ, ეს რის ფასად დაუჯდებათ საერთაშორისო ეკონომიკური პოლიტიკის ფონზე და არც სხვა შესაძლო საფრთხეები უნდა დაივიწყონ. მე საკმარისად რომანტიკული ვარ იმისათვის, რომ ეს არჩევანი მომწონდეს, მაგრამ ამასთანავე საკმარისად რეალისტიც ვარ და ვიცი, რომ უმცირესობაში ვიმყოფები.

ნუთუ არ შეიძლება, რომ ორივე გვქონდეს, ფართო, წარმატებული, კეთილგანწყობით გამორჩეული საერთაშორისო კავშირები და ძველებური მყუდრო ბუდე? რა თქმა უნდა, არა, თუ წმინდა იდეოლოგიური პოზიციებიდან შევხედავთ. შესაძლებელია ერთისაც და მეორისაც მხოლოდ ნაწილი მივიღოთ, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კეთილგონიერი სოციალისტები და კეთილგონიერი კაპიტალისტები და რამდენიმე კეთილგონიერი ანარქისტიც ერთად მუშაობას ისწავლიან დემოკრატიის საზღვრებში და უარს იტყვიან ყველანაირ უტოპიურ იდეოლოგიაზე. მიზანი ხელოვნური უთანასწორობის შემცირება უნდა იყოს პლუტოკრატიზებული კორპორაციული კაპიტალიზმის უფრო მკაცრად რეგულირებით. ყოველგვარი უთანასწორობის აღმოფხვრა შეუძლებელია, მაგრამ რადგან ზუსტად არ ვიცით, სად არის გამყოფი ხაზები, ვალდებულნი ვართ, სიკეთისა და ღირსების აქტებს მივანიჭოთ უპირატესობა, სადაც და როდესაც საჭირო იქნება. ეს მოითხოვს პატიების შემოქმედებითი ფორმების მოფიქრებას, გაყინულ ატავისტურ დოგმებზე უარის თქმას, იდეოლოგიური ტვირთის მოშორებასა და ისტორიის ახლებურად განმარტებას.

ასევე საჭირო გახდება ახალი საშინაო პოლიტიკური საფუძველი, რომელსაც ეს ახალი ხედვა დაეყრდნობა. არსებული ორპარტიული მონოპოლია, რომელიც ერთდროულად დისფუნქციურად პოლარიზებული და ეგოისტურად ჩაკეტილია, ამ თვალსაზრისით გამოუსადეგარია.

რესპუბლიკური პარტია პიროვნების კულტამდე დავიდა, ისე, რომ თანმიმდევრული პოლიტიკური პროგრამა აღარც გააჩნია, თუ არ ჩავთვლით კორპორაციული ინტერესებისადმი პლუტოკრატულ პირფერულ დამოკიდებულებებს საშემოსავლო კიბის ზედა ნაწილში. ამავე კიბის ქვედა ნაწილში კი არალიბერალური იმპულსების მომრავლებას ვხედავთ. დემოკრატიული პარტია იდეოლოგიურად არეულია, ისე, რომ აშკარად აღარ შეუძლია ისეთი პოლიტიკური ინიციატივების შემუშავება, რომლებიც გაბედული და გონივრული იქნება და პარტიის მხარდაჭერასაც მოიპოვებს.

ასე რომ, მხარები ვერ თანხმდებიან, რა უნდა გააკეთონ. მხოლოდ იმაზე თუ თანხმდებიან, რომ ეს სხვამ არ უნდა გააკეთოს. შესაძლოა პროგრესის წინაპირობა ახალი პოლიტიკური თაობის პასუხისმგებლობის გაჩენა იყოს, შეერთებული შტატების პარტიული სტრუქტურის მეოთხე ისტორიული რეორგანიზაციის კონტექსტში. მას, ვინც ახლანდელ ნაავდრალ პოლიტიკურ კლასს ენდობა, საქმეს უკეთესად გააკეთებს, ვიდრე წინა ჯერზეო, ვერ გაუთავისებია შეშლილობის აინშტაინისეული დეფინიცია: “როცა მუდმივად ერთსა და იმავეს აკეთებ და განსხვავებულ შედეგს ელოდები”.

ჩვენ ამერიკის ისტორიის ხელსაყრელ მომენტში ვიმყოფებით, ან შესაძლებელია აღმოვჩნდეთ მასში, თუ ძალიან მოვინდომებთ. ტრამპის ადმინისტრაციის მოსვლამ ბევრი უსაფუძვლო პრეტენზია გააქარწყლა და ბევრი ისეთი ნორმაც გაანადგურა, დროთა განმავლობაში ირაციონალობისაგან, ძალადობრივი გამოსვლებისაგან, არეულობისაგან დაცვის ფუნქცას რომ ასრულებდა. შედეგად, სწორედ ძალადობრივი გამოსვლების, არეულობის ნიშნებს ვხედავთ, რაც გასაკვირი სულაც არ არის. მრავალი მირაჟი გაიფანტა, ახალი სიცხადე კი შემაშინებელია ბევრისათვის.

ისეთ დროში ვცხოვრობთ, რომელიც თითქოს მოულოდნელად “დადნა”. მაგრამ კრიზისში, როგორც ყოველთვის, შესაძლებლობა იმალება, რისი პატარა მაგალითიც პოლიციისათვის “შეზღუდული იმუნიტეტის” მოხსნაა. კითხვა კი ასეთია: ვინ დაინახავს და შეაფასებს უფრო დიდ შესაძლებლობებს?

ედემ გარფინკლი

ედემ გარფნიკლი “ამერიკული ინტერესის” თანადამფუძნებელი რედაქტორი და სინგაპურის ნენიანგის ტექნოლოგიური უნივერსიტეტის მოწვეული მკვლევარია.