უკრაინის ომის გავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე: საგარეო ვაჭრობა
2025 წლის თებერვალში რუსეთ-უკრაინის ომის მორიგი წლისთავია. უკრაინაში რუსეთის შეჭრიდან სამი წლის შემდეგ, საქართველო კვლავაც განიცდის ამ ომის ეკონომიკურ ეფექტს. რეგიონში არსებული ეს მძიმე დაპირისპირება არა მხოლოდ უსაფრთხოების, არამედ ეკონომიკის სტაბილურობის თვალსაზრისითაც მნიშვნელოვან გამოწვევად იქცა. მიუხედავად იმისა, რომ ომის პირდაპირი ეკონომიკური შედეგები საქართველოსთვის განსხვავებული იყო სხვა ქვეყნებთან შედარებით, საქართველოს ხელისუფლება არ შეერთებია რუსეთის წინააღმდეგ ეკონომიკურ სანქციებს, გარკვეული ფაქტორები მაინც დიდ გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე.
კვლევით დოკუმენტი „ჯაჭვური ეფექტი: უკრაინაში მიმდინარე ომის ზეგავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე – ანგარიში ქვეყნის შესახებ, საქართველო“, ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრის მიერ ღია საზოგადოების ფონდებისა და სოციალური და ეკონომიკური კვლევის ცენტრთან (CASE) თანამშრომლობით იმ შედეგებზე საუბრობს, რომელიც არამხოლოდ ბოლო წლებში დადგა. საქართველოს შესახებ ამ ანგარიშში სიღრმისეულად არის განხილული ქვეყნის მაკრო და მიკროეკონომიკური პოლიტიკები და ცვლილებები, რომლებიც მათ დროის დიდ მონაკვეთში – 2007-2024 წლებში – განიცადეს. რამდენიმე ზოგადი მონაცემი შედეგების გასააზრებლად.
საქართველოს სავაჭრო ბალანსი 2022-2024 წლებში მნიშვნელოვან ცვლილებებს განიცდიდა. უკრაინის ომის შემდეგ, საქართველოს სავაჭრო პარტნიორების სტრუქტურაში გადაადგილებები შეინიშნებოდა, რაც განსაკუთრებით გამოიხატა რუსეთთან, ევროკავშირთან, თურქეთთან და ჩინეთთან ურთიერთობებში.
საქართველო გლობალურ ეკონომიკურ ცვლილებებს სხვადასხვა ფაქტორების მიხედვით პასუხობდა:
- 2023 წლის მონაცემებით, რუსეთთან სავაჭრო ბრუნვამ 3.5 მილიარდ აშშ დოლარს გადააჭარბა, რაც 2021 წელთან შედარებით 50%-ით მეტი იყო.
- რუსეთიდან იმპორტის მოცულობა 2022-2024 წლებში 65%-ით გაიზარდა, განსაკუთრებით ენერგორესურსების, სურსათისა და სამრეწველო საქონლის კატეგორიებში.
- რუსეთიდან საწვავის იმპორტმა 2022 წელს 42%-ს მიაღწია, რაც 2021 წელთან შედარებით თითქმის გაორმაგებული მაჩვენებელია.
- რუსეთიდან ბუნებრივი აირის იმპორტი 2023 წელს 16.5%-ით გაიზარდა, თუმცა ამ რესურსში საქართველოს მთავარი მომწოდებელი კვლავ აზერბაიჯანია.
ამ მაჩვენებლებით ჩანს, რომ საქართველო კვლავ უარყოფითი სავაჭრო ბალანსით მუშაობს, რადგან იმპორტი ექსპორტზე დაახლოებით 2.4-ჯერ მეტია.
- რუსეთზე სავაჭრო დამოკიდებულების ზრდა
შესაბამისად, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შედეგია ის, რომ უკრაინის ომის ფონზე, საქართველოს სავაჭრო დამოკიდებულება რუსეთზე გაიზარდა.
- 2023 წელს რუსეთთან სავაჭრო ბრუნვამ 3.5 მილიარდ აშშ დოლარს გადააჭარბა, რაც 2021 წელთან შედარებით 50%-ით მეტია.
- რუსეთიდან იმპორტის ზრდის ძირითადი მიზეზი იყო ნავთობის, ხორბლისა და სასოფლო–სამეურნეო პროდუქტების მოცულობის ზრდა.
- 2023 წელს საქართველოს რუსეთზე ექსპორტის 18% მოდიოდა, რაც მეტწილად ღვინოს, მინერალურ წყლებს და ფეროშენადნობებს მოიცავდა.
ცხადია, ეს ტენდენცია გარკვეულ ეკონომიკურ სარგებელს ქმნის, მაგრამ პოლიტიკურ რისკებს ზრდის, რადგან რუსეთი წარსულში ვაჭრობის შეზღუდვის ბერკეტს იყენებდა საქართველოს წინააღმდეგ.
- ევროკავშირთან ვაჭრობა – სტაბილური ზრდა, მაგრამ დაბალი წილი
მიუხედავად DCFTA-ს (ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო შეთანხმება) არსებობისა, ევროკავშირთან ვაჭრობა რუსეთის ვაჭრობის ტემპით არ იზრდება.
- 2023 წელს ევროკავშირთან სავაჭრო ბრუნვამ 4.2 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწია, რაც 2021 წელთან შედარებით 20%-იანი ზრდაა.
- ევროკავშირი საქართველოს ექსპორტის 17%-ს მოიცავს, ხოლო იმპორტის 23%-ს.
- მთავარი ექსპორტირებული პროდუქტი ევროკავშირში ფეროშენადნობები და სასოფლო–სამეურნეო პროდუქტებია.
მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირთან ვაჭრობა სტაბილურად იზრდება, საქართველო უფრო სწრაფად ზრდის ვაჭრობას რუსეთთან, რაც ევროპული ბაზრებზე დამოუკიდებელი ეკონომიკური კავშირის საჭიროებას აჩენს.
- თურქეთთან და ჩინეთთან ვაჭრობა – დივერსიფიკაციის მცდელობები
საქართველო თურქეთთან და ჩინეთთან ვაჭრობის ზრდასაც განაგრძობს.
- თურქეთთან სავაჭრო ბრუნვა 2023 წელს 2.5 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწია, რაც 15%-იანი ზრდაა.
- ჩინეთთან ვაჭრობა 2023 წელს 1.5 მილიარდი აშშ დოლარი იყო, რაც 30%-იანი ზრდაა.
- ჩინეთი საქართველოს მთავარი სავაჭრო პარტნიორებს შორის ერთ–ერთი წამყვანი მოთამაშეა, განსაკუთრებით სამრეწველო საქონლის იმპორტში.
მიუხედავად ეკონომიკური შესაძლებლობებისა, მნიშვნელოვანია, რომ საქართველო ამ ქვეყნებთან ეკონომიკურ კავშირებს ინარჩუნებდეს, მაგრამ თავიდან აიცილოს პოლიტიკური გავლენები და ჭარბი დამოკიდებულება. განსაკუთრებით საუბარია ჩინეთზე, რომელიც ახალი მნიშვნელოვანი საფრთხეა არა მხოლოდ რეგიონისთვის, არამედ მსოფლიოსთვისაც.
***
შესაბამისად, ცხადია, რომ უკრაინის ომის შემდეგ, საქართველოს საგარეო ვაჭრობა მნიშვნელოვან ცვლილებებს განიცდის:
რუსეთთან სავაჭრო ბრუნვა 50%-ით გაიზარდა, რაც ქვეყნის ეკონომიკურ მდგრადობას საფრთხეს უქმნის გრძელვადიან პერსპექტივაში.
ევროკავშირთან ვაჭრობა იზრდება, მაგრამ არაკმარისი ტემპით, რაც საქართველოს ევროპის ბაზარზე მეტი ინტეგრაციის საჭიროებას აჩენს.
თურქეთთან და ჩინეთთან ვაჭრობა აქტიურად ვითარდება, რაც დივერსიფიკაციის შესაძლებლობებს ქმნის, თუმცა ბალანსის დაცვა აუცილებელია.
დოკუმენტის თანახმად, საქართველოს მთავარი ამოცანაა ვაჭრობის დივერსიფიკაცია, ევროკავშირთან უფრო ღრმა ინტეგრაცია და რუსეთზე დამოკიდებულების შემცირება. ეს იქნებოდა ეკონომიკური მდგრადობის, პოლიტიკური დამოუკიდებლობის და გრძელვადიანი განვითარების წინაპირობა.
