საქართველოს ენერგეტიკული უსაფრთხოება – ვითარება დღეს
რუსეთ-უკრაინის ომის შემდგომ, საქართველოს სახელმწიფოებრივი საფრთხეები ახალ ნიშნულზე ავიდა. მათ შორის აქტუალურია ენერგეტიკული უსაფრთხოების საკითხები, სადაც მთავარი გამოწვევა ყოველთვის რუსეთზე მზარდი ენერგოდამოკიდებულება იყო. რა ვითარებაა ახლა საქართველოში და როგორ შეიცვალა სიტუაცია ბოლო 3 წლის მანძილზე?
კვლევით დოკუმენტი „ჯაჭვური ეფექტი: უკრაინაში მიმდინარე ომის ზეგავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე – ანგარიში ქვეყნის შესახებ, საქართველო“, რომელიც ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრის მიერ ღია საზოგადოების ფონდებისა და სოციალური და ეკონომიკური კვლევის ცენტრთან (CASE) თანამშრომლობით მომზადდა, ნაწილობრივ პასუხობს ამ კითხვაზე:
მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანას გააჩნია დამოუკიდებელი ენერგომომარაგების გარკვეული შესაძლებლობები, რუსეთზე გაზრდილმა ენერგოდამოკიდებულებამ ეკონომიკური და პოლიტიკური რისკები გაამწვავა.
- რუსეთზე დამოკიდებულება და ენერგოიმპორტის ზრდა
საქართველოს ენერგოსისტემა ყოველთვის დამოკიდებული იყო სხვადასხვა წყაროებზე, თუმცა უკრაინის ომის დაწყების შემდეგ ენერგოიმპორტში გარკვეული ცვლილებები მოხდა.
- რუსეთიდან ენერგოიმპორტი 2022-2023 წლებში 35%-ით გაიზარდა, რაც გაზისა და ელექტროენერგიის მიწოდების ზრდამ გამოიწვია.
- რუსული გაზის წილი საქართველოს საერთო ენერგომომარაგებაში 2023 წლისთვის 17%-ს მიაღწია, რაც 2021 წელთან შედარებით 6%-ით მეტია.
- აზერბაიჯანი კვლავ რჩება საქართველოს მთავარი გაზის მომწოდებლად (77% წილით), თუმცა რუსეთის წილი იზრდება.
- 2023 წელს ელექტროენერგიის იმპორტი რუსეთიდან 12%-ით გაიზარდა, განსაკუთრებით ზამთრის სეზონზე.
ამ ტენდენციამ კიდევ უფრო გააძლიერა რუსეთის ეკონომიკური გავლენა საქართველოს ენერგოსექტორზე, რაც პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რისკებს ზრდის.
- ალტერნატიული ენერგიის განვითარება და შეზღუდვები
საქართველოს უყვართ ხოლმე თქმა, რომ ქვეყანას გააჩნია მნიშვნელოვანი პოტენციალი განახლებადი ენერგიის წყაროების განვითარების კუთხით.
- 2023 წელს განახლებადი ენერგიის წილმა საქართველოს მთლიან ენერგომომარაგებაში 32%-ს მიაღწია, რაც მცირე ზრდას წარმოადგენს 2021 წელთან შედარებით.
- წყალბადის ენერგიის გამოყენება ჯერ კიდევ დაბალ დონეზეა, თუმცა 2024 წლისთვის რამდენიმე პროექტის დაწყებაა დაგეგმილი.
- ქარის ენერგიის განვითარების პროექტები კვლავ შეფერხებულია, ინვესტიციების სიმცირის გამო.
დოკუმენტის მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ განახლებადი ენერგიის განვითარების მიმართულებით გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა, სექტორში ინვესტიციების ნაკლებობა და ენერგეტიკული პოლიტიკის არასტაბილურობა კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება.
- ენერგეტიკული ფასების ზრდა და მისი გავლენა ეკონომიკაზე
უკრაინის ომმა მკვეთრად გაზარდა ენერგომატარებლების ფასები, რამაც საქართველოს ეკონომიკაზეც მნიშვნელოვანი ზეგავლენა იქონია.
- ბენზინის საშუალო ფასი 2022 წელს 30%-ით გაიზარდა, ხოლო 2023 წელს შემცირდა 10%-ით.
- ელექტროენერგიის ტარიფი მოსახლეობისთვის 2022-2023 წლებში 15%-ით გაიზარდა, განსაკუთრებით ზამთრის პერიოდში.
- საწვავის იმპორტზე დამოკიდებულება გაზრდილი ფასების გამო უფრო მწვავედ იგრძნობოდა სატრანსპორტო და სოფლის მეურნეობის სექტორებში.
ეს ზრდა განსაკუთრებით მცირე და საშუალო ბიზნესზე აისახა, რადგან საწვავის და ენერგიის ფასები წარმოებისა და ლოგისტიკის ხარჯების ზრდას იწვევდა.
- საქართველოს ენერგოუსაფრთხოების სტრატეგიული პერსპექტივა
ავტორები წერენ, რომ უკრაინის ომმა ნათლად გამოაჩინა საქართველოს ენერგეტიკული პოლიტიკის გაუმჯობესების საჭიროება.
- სტრატეგიული პრიორიტეტი უნდა გახდეს ენერგოიმპორტის დივერსიფიკაცია და რუსეთზე დამოკიდებულების შემცირება.
- განახლებადი ენერგიის განვითარება და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა აუცილებელია ენერგოუსაფრთხოების გასაძლიერებლად.
- საქართველოს უნდა გააგრძელოს რეგიონულ ენერგეტიკულ პროექტებში მონაწილეობის გაფართოება, რათა გაძლიერდეს ენერგოუსაფრთხოება და ეკონომიკური მდგრადობა.
