მონეტარული პოლიტიკა და ლარის სტაბილურობა: უკრაინის ომის გავლენა
მიგრანტების შემოსვლა, რუსეთიდან ფულადი გზავნილების უპრეცედენტო ზრდა, ენერგორესურსების ფასების ცვლილება და საგარეო ვაჭრობის შეცვლილი დინამიკა – ეს საკითხები გადამწყვეტი იყო 2022-2024 წლებში, კერძოდ რუსეთ-უკრაინის ფართომასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ საქართველოს ეკონომიკისთვის, მათ შორის – ლარის კურსზე ზეგავლენის თვალსაზრისით.
კვლევით დოკუმენტში „ჯაჭვური ეფექტი: უკრაინაში მიმდინარე ომის ზეგავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე – ანგარიში ქვეყნის შესახებ, საქართველო“, რომელიც ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრის მიერ ღია საზოგადოების ფონდებისა და სოციალური და ეკონომიკური კვლევის ცენტრთან (CASE) თანამშრომლობით მომზადდა, მიმოხილულია საქართველოში ვალუტის
საქართველოს ეროვნული ბანკი (სებ) ამ წლებში იყენებდა მონეტარულ ინსტრუმენტებს ინფლაციისა და სავალუტო სტაბილურობის შესანარჩუნებლად, თუმცა, დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში არსებობს რისკები, რომლებიც ლარის მდგრადობას საფრთხეს უქმნის.
ლარის კურსის დინამიკა 2022-2024 წლებში
ლარი უკრაინის ომის პირველ თვეებში მკვეთრად გაუფასურდა, თუმცა მოგვიანებით პოზიციები გაიმყარა.
- 2022 წლის დასაწყისში ლარი დოლართან მიმართებით 3.4 GEL/$ ნიშნულზე მერყეობდა, მაგრამ წლის ბოლოს 2.65 GEL/$-მდე გამყარდა.
- 2023 წელს ლარის კურსი 2.6-2.8 GEL/$ ფარგლებში სტაბილური იყო, თუმცა 2024 წლის დასაწყისში მცირე გაუფასურება დაიწყო.
- ლარის კურსზე მთავარი ზემოქმედება რუსეთიდან შემოსულმა ფულადმა გზავნილებმა მოახდინა, რაც 2023 წელს 3.6 მილიარდ აშშ დოლარს გაუტოლდა.
როგორც დოკუმენტშია აღნიშნული, ლარის გამყარება განსაკუთრებით რუსი მიგრანტების მიერ მოტანილმა დოლარის ნაკადებმა გამოიწვია, თუმცა ეს დროებითი ფაქტორია და გრძელვადიან პერსპექტივაში, მათი შემცირება შეიძლება ნეგატიურ გავლენას ახდენდეს ეროვნულ ვალუტაზე.
ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკა
- 2022 წლის განმავლობაში რეფინანსირების განაკვეთი 11%-ზე შენარჩუნდა, რათა ინფლაციის ზეწოლა შემცირებულიყო.
- 2023 წელს ეროვნული ბანკმა განაკვეთი ეტაპობრივად 10%-მდე შეამცირა, რადგან ინფლაცია შემცირდა.
- ამავე წლებში სებ-ი აქტიურად ახორციელებდა სავალუტო ინტერვენციებს, რათა თავიდან აეცილებინა გაცვლის კურსის მკვეთრი მერყეობა. თუმცა, მისი სტრატეგია მიმართული იყო მოკლევადიანი მერყეობის დაბალანსებაზე და არა ლარის კურსის რაიმე კონკრეტული ნიშნულის მიღწევაზე
- ლარიზაციის პოლიტიკა – სებ-ი აგრძელებდა ლარიზაციის პოლიტიკას, რომლის მიზანიც იყო ლარის გამოყენების სტიმულირება კომერციასა და დანაზოგებში, თუმცა ეს პოლიტიკა გაცვლის კურსის სტაბილიზაციაში სრულად ეფექტური არ აღმოჩნდა.
- 2024 წელს ეროვნული ბანკის პოლიტიკა ფოკუსირებული იყო როგორც ინფლაციის კონტროლზე, ისე სავალუტო ბაზრის სტაბილურობის შენარჩუნებაზე. თუმცა, პოლიტიკურ და გლობალურ ფაქტორებზე დამოკიდებულებამ ლარის კურსის მერყეობა კვლავ გამოწვევად დატოვა.
ინფლაცია და მისი გავლენა მოსახლეობაზე
უკრაინის ომმა გლობალურ ბაზრებზე ფასების ზრდა გამოიწვია, რაც საქართველოზეც აისახა.
- 2022 წელს ინფლაციის მაჩვენებელი 11.9%-ს მიაღწია, რაც ბოლო ათწლეულის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი ნიშნული იყო.
- 2023 წლის ბოლოს ინფლაცია 0.4%-მდე შემცირდა, რაც მკაცრი მონეტარული პოლიტიკის შედეგი იყო.
- 2024 წლის ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემებით (Geostat.ge) საქართველოში ინფლაციის დონედ 1,9%-ია დაფიქსირებული.
საბოლოო ჯამში, დოკუმენტის მიხედვით, ამ პროცესებმა საქართველოს მოსახლეობის მსყიდველობითი უნარის შემცირება გამოიწვია, განსაკუთრებით საკვები პროდუქტებისა და პირველადი მოხმარების საქონლის გაძვირების ფონზე.
რისკები
დოკუმენტის მიხედვით, ლარის სტაბილურობას გრძელვადიან პერსპექტივაში რამდენიმე ფაქტორი განსაზღვრავს:
- რუსეთიდან ფულად გზავნილებზე მაღალი დამოკიდებულება – თუ ეს ნაკადები შემცირდება, ლარის გაუფასურების რისკი გაიზრდება.
- სავაჭრო დივერსიფიკაციის საჭიროება – საქართველოს ექსპორტის 40%-ზე მეტი კვლავ რეგიონზეა დამოკიდებული, რაც ვალუტის სტაბილურობას საფრთხეს უქმნის.
- უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა – გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდისთვის საჭიროა ევროკავშირთან და დასავლურ ბაზრებთან კავშირების გაძლიერება.
დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ საქართველომ ვალუტის სტაბილურობისთვის ეკონომიკური დივერსიფიკაცია უნდა გააძლიეროს და ნაკლებად უნდა იყოს დამოკიდებული ერთჯერად ფულად ნაკადებზე. ეს მხოლოდ ევროკავშირთან ღრმა ეკონომიკური ინტეგრაციითა და საინვესტიციო გარემოს გაძლიერებითაა შესაძლებელი. თუ ბოლო მოვლენებს გავითვალისწინებთ, ამ თვალსაზრისით, ცხადია, ქვეყანაში საკმაოდ დიდი სირთულეებია და, შესაბამისად, არც რისკებია დაზღვეული და არც პროგნოზები საიმედო.
